UROCZYSTOŚĆ ZWIASTOWANIA PAŃSKIEGO
Uroczystość Zwiastowania Pańskiego obchodzimy w Kościele zwykle
dokładnie dziewięć miesięcy przed Bożym Narodzeniem, czyli 25 marca.
W tym roku (2013) jednak świętujeme dwa tygodnie pozniej,
czyli dzis, 8 kwietnia, ze wzgledu na Wielki Tydzien.
Tegoroczne zmiany wynikają z reguł, według których układany jest
kalendarz liturgiczny na każdy rok.
Katechizm Kościoła Katolickiego przypomina,
że „rok liturgiczny jest rozwinięciem różnych aspektów jedynego Misterium Paschalnego.
W sposób szczególny odnosi się to do cyklu świąt skupionych wokół misterium Wcielenia (Zwiastowanie, Boże Narodzenie, Objawienie Pańskie), które wspominają początek naszego zbawienia i komunikują nam pierwociny Misterium Paschalnego” (KKK 1171).
Dzisiejsza uroczystość przypomina nam o tym wielkim zdarzeniu, od którego rozpoczęła się nowa era w dziejach ludzkości.
Archanioł Gabriel przyszedł do Maryi, niewiasty z Nazaretu, by zwiastować Jej, że to na Niej spełnią się obietnice proroków, a Jej Syn, którego pocznie w cudowny i dziewiczy sposób za sprawą Ducha Świętego, będzie Synem samego Boga.
Początki tej uroczystości są nadal przedmiotem dociekań.
Najprawdopodobniej nie została ona wprowadzona jakimś formalnym dekretem władzy kościelnej,
ale wyrosła z refleksji nad wydarzeniem
tak szczegółowo przedstawionym na kartach Ewangelii.
Uroczystość Zwiastowania zaczął najpierw wprowadzać Kościół Wschodni już od wieku V.
Na Zachodzie przyjęło się to święto od czasów papieża św. Grzegorza Wielkiego (+ 604).
Najstarszym świadectwem tego święta na Wschodzie jest homilia Abrahama z Efezu,
wygłoszona najprawdopodobniej w Konstantynopolu między 530 a 550 r.
Święto w Konstantynopolu potwierdzone jest w VI w.,
w Antiochii pod koniec VI w., w Jerozolimie w I połowie VII w.
Na Zachodzie natomiast potwierdzenie znajdujemy w VII w. (Rzym i Hiszpania).
W swoich początkach uroczystość ta miała wysoką rangę, gdyż była uważana za święto Pańskie.
Akcentowano nie tyle moment zwiastowania, co wcielenia się Chrystusa Pana,
czyli pierwszy akt Jego przyjścia na ziemię i rozpoczęcia dzieła naszego zbawienia.
Tak jest i dotąd.
Z czasem lud nadał temu świętu charakter maryjny, pierwszą osobą czyniąc Maryję jako "błogosławioną między niewiastami",
wybraną w planach Boga na Matkę Zbawiciela rodzaju ludzkiego.
Liber Pontificalis papieża św. Sergiusza I (687-701) poleca,
aby w święto Zwiastowania, podobnie jak w święto Ofiarowania Pana Jezusa,
Narodzenia i Zaśnięcia Maryi wychodziła procesja z litanią z kościoła św. Hadriana
do bazyliki Matki Bożej Większej.
O święcie Zwiastowania wspominają synody w Toledo (656) i w Trullo (692).
We Francji na ten dzień była przeznaczona osobna,
bardzo piękna procesja.
Wiadomo także, że już w IV wieku w Nazarecie powstała bazylika Zwiastowania.
Wystawił ją bogacz żydowski, Józef z Tyberiady, który przeszedł na chrześcijaństwo.
Wybudował on kościół na miejscu, gdzie według podania miał stać domek Świętej Rodziny.
W roku 570 nawiedza tę bazylikę i opisuje pielgrzym, Antoni z Piacenzy.
Przetrwała ona do wieku XI.
Krzyżowcy na jej miejscu wystawili o wiele większą i bardziej okazałą.
Ta z kolei przetrwała aż do roku 1955, kiedy to franciszkanie wystawili nową,
obecnie istniejącą świątynię.
W odległości ok. 200 metrów od niej znajduje się kościół św. Józefa.
W wieku VI stał na tym miejscu kościół Matki Bożej Karmiącej.
W pobliżu niego znajduje się także synagoga, zbudowana na miejscu tej, w której Chrystus często przebywał i nauczał.
Pamiątką najpewniejszą z czasów Maryi jest jej studnia, jedyna zresztą w Nazarecie.
Na tym miejscu stał kiedyś kościół poświęcony świętemu archaniołowi Gabrielowi.
Powszechnie posługujemy się dwiema modlitwami, które upamiętniają moment Zwiastowania.
Są to "Zdrowaś Maryjo" i "Anioł Pański".
ZDROWAŚ MARYJO
z Pozdrowienia archanioła,
z radosnego okrzyku św. Elżbiety
i z modlitwy Kościoła.
Na słowach pozdrowienia Gabriela - "łaski pełna" - Kościół
oparł wiarę w Niepokalane Poczęcie Maryi.
Skoro bowiem Maryja była pełna łaski, to nie mogła jej nigdy być pozbawiona.
Słowa św. Elżbiety: "Błogosławionaś Ty między niewiastami
i błogosławiony owoc żywota Twojego" zawierają część pozdrowienia anioła
(Błogosławionaś Ty między niewiastami).
W ten sposób św. Elżbieta jakby chciała podkreślić,
że znana jest jej tajemnica Zwiastowania,
że w imieniu wszystkich niewiast świata winszuje Maryi tak wielkiej godności.
Do wieku XVI odmawiano w Kościele tylko słowa anioła i Elżbiety.
Papież św. Pius V oficjalnie wprowadził resztę słów, które do dnia dzisiejszego odmawiamy.
Modlitwę Pozdrowienia Anielskiego odmawiały miliony wiernych i wielu świętych wielekroć na dzień.
Do jej rozpowszechnienia przyczyniło się również "nabożeństwo trzech Zdrowaś".
Propagowało je wielu świętych, jak np. św. Leonard z Porto Maurizio (+ 1751),
św. Alfons Liguori (+ 1787) i
św. Jan Bosko (+ 1888).
Jedni rozpowszechniali to nabożeństwo dla uproszenia sobie trzech cnót:
wiary, nadziei i miłości;
inni dla zachowania potrójnej czystośc
i - niewinności, czystości, celibatu;
inni wreszcie dla uproszenia sobie łaski dobrej śmierci i zbawienia duszy.
Do liturgii Pozdrowienie Anielskie zostało wprowadzone w formie antyfony do Mszy świętej w IV Niedzielę Adwentu w wieku XII.
Najwięcej jednak do rozpowszechnienia Zdrowaś Maryjo
przyczyniła się praktyka odmawiania różańca świętego.
kiedy to biciem dzwonów wyznaczano trzy pory dnia: rano, południe i wieczór.
Z powodu braku zegarów był to zwyczaj bardzo praktyczny.
Przez pobożne odmawianie tej modlitwy przypominamy sobie scenę Zwiastowania i to, co się w niej dokonało.
Paweł VI w Adhortacji apostolskiej Marialis cultus tak zachęca do odmawiania tej modlitwy:
"Gdy chodzi o modlitwę Anioł Pański, to chcemy jedynie powtórzyć naszą zachętę,
prostą, lecz gorącą, aby zwyczajowe odmawianie tej modlitwy zostało zachowane.
Mimo bowiem upływu wieków zachowuje ono swoją siłę i blask.
Jest to modlitwa prosta, zaczerpnięta z Pisma świętego".
Papież sam tę modlitwę codziennie odmawia, często spotykając się przy tej okazji z wiernymi gromadzącymi się na placu św. Piotra, którym po modlitwie udziela błogosławieństwa.
***
to jeden z ulubionych tematów malarstwa religijnego.
Najdawniejszy wizerunek Maryi - z II w. - zachował się w katakumbach świętej Pryscylli.
Maryja siedzi na krześle, przed Nią stoi anioł w postaci młodzieńca, bez skrzydeł, za to w tunice i w paliuszu, który gestem ręki wyraża rozmowę.
Podobne malowidło spotykamy z wieku III w katakumbach św. Piotra i Marcelina.
Od wieku IV spotykamy Gabriela ze skrzydłami. Ma on w ręku laskę podróżną albo lilię.
Na łuku tęczowym w bazylice Matki Bożej Większej w Rzymie wśród dziewięciu
obrazów - barwnych mozaik - jest również scena Zwiastowania (z wieku IV).
Maryja jest ubrana w bogate szaty i siedzi na tronie w świątyni jerozolimskiej w chwili,
kiedy haftuje purpurową zasłonę dla świątyni.
Na głowie ma królewski diadem.
Nad Maryją unosi się Duch Święty w postaci gołębicy.
W pobliżu jest archanioł Gabriel.
Podobne ujęcie Zwiastowania w mozaice spotykamy w Parenze (w. IV).
W jednym z kościołów Rawenny spotykamy mozaikę z wieku VI,
na której Maryja jest przedstawiona, jak siedzi przed swoim domem i w ręku trzyma wrzeciono.
Anioł stoi przed Nią z berłem.
Podobną mozaikę spotkamy w bazylice św. Nereusza i Achillesa w Rzymie (w. IX).
Na Ewangeliarzu cesarza Ottona I (w. X) i w Sakramentarzu św. Grzegorza (w. X) spotykamy pięknie namalowane barwne sceny Zwiastowania.
Podobnie piękne sceny Zwiastowania spotykamy w wieku XII w Ewangeliarzu z Gegenbach,
z Hardhausen, św. Hildegardy i w rzeźbie w katedrze w Chartres.
Tam również widzimy tę scenę na witrażu.
Z wieku XIII pochodzi wspaniała mozaika w bazylice Matki Bożej na Zatybrzu w Rzymie.
Scenę Zwiatowania unieśmiertelnili ponadto m.in.:
Giotto,
Szymon Marcin ze Sieny,
Fra Angelico,
Simone Martini,
Taddeo Bartoli, Masaccio.
Pierwsze wizerunki przedstawiają Maryję na tronie (do w. XII).
Sztuka romańska (od w. XII) wprowadza ruch i usiłuje nawet oddać uczucia Maryi.
Od wieku XIV Maryja otrzymuje często gałązkę oliwną.
Anioł zaś trzyma prawie zawsze laskę podróżną, lilię, berło lub gałązkę oliwną.
Maryja bywa przedstawiana w czasie modlitwy (klęcznik),
z przędziwem, w domu lub koło domu, rzadko przy studni czy świątyn
